16 czerwca 2019 roku, w Domu Ludowym w Łapszach Niżnych, odbyła się promocja książki pod tytułem „Na ścieżkach Fantoma. Reminiscencje życia Zbigniewa Rysia kuriera AK”.

Promocja książki w formie muzycznego słuchowiska pod tytułem:

„Trasa wiodła przez Spisz”

Magdalena Pirchała, Michał Pirchała, Sebastian Ryś, zdjęcie: Julian Kowalczyk

W niedzielne popołudnie, przy zachmurzonym lecz łaskawym niebie Dom Ludowy w Łapszach Niżnych po raz kolejny okazał się dobrym miejscem spotkań.

Pochmurna pogoda i lekkie opady okazały się sprzyjające nastrojowi słuchowiska,  dawnej opowieści. Drewniana architektura i skrzypiąca scena nie ujmowały nic z charakteru spotkania, a wręcz przeciwnie.

Mieszkańcy Łapsz Niżnych zawitali do Domu Ludowego, by posłuchać kilku opowieści, które od roku 1942 roku krążą między Spiskimi wzgórzami i Łapszańskimi gospodarstwami. Autorem niejednej takiej historii był bohater prezentowanej książki, Zbigniew Ryś pseudonim „Fantom”, kurier AK, które swoje szlaki przerzutowe, prowadził właśnie przez Łapsze Niżne. Dzięki temu spotkaniu z „domownikami” i mieszkańcami okolicznych wsi, dawne kurierskie trasy, Zbigniewa Rysia, nieco strzepały kurz z kamieni na ścieżce i wyjątkowo, na ten jeden raz, odkryły swe podwoje.

Elżbieta Łukuś, Julian Kowalczyk z tyłu Michał Pirchała

Spotkanie było podzielona na dwie części. Pierwszą było muzyczne słuchowisko pod tytułem „Trasa wiodła przez Spisz”, który jest parafrazą tytułu publikacji „Droga wiodła przez Spisz”, autorstwa Józefa Bieńka, który swoje publikacje poświęcał przede wszystkim polskim kurierskim trasom łączności w czasie II Wojny Światowej. Działalność konspiracyjną Zbigniewa, Józef Bieniek opisuję też w innej książce pod tytułem „108 rajdów rysia”.

Słuchowisko miało formę muzycznej opowieści. Czytane na żywo fragmenty książki, archiwalne nagrania radiowe samych jej bohaterów, rodzajowe komentarze, wszystko ułożone w jedną opowieść z kurierskiego szlaku wspomnień zanurzonych w tonach skrzypiec i klarnetu. Można śmiało pokusić się o stwierdzenie, że młodzi wykonawcy Magdalena Pirchała i Michał Pirchała, członkowie Łapszańskiej Orkiestry Dętej, stworzyli coś w rodzaju autorskiej ścieżki dźwiękowej, która stała się motywem przewodnim całej opowieści, emocjonalnie przenosząc nas na kurierski szlak trudów przejścia i radości z powrotów.

Druga część to wątki historyczne, które poprowadzili Elżbieta Łukuś – nauczyciel historii z Łapsz i Niedzicy i Julian Kowalczyk – dyrektor szkoły, regionalista. Elżbieta Łukuś swoją opowieść wiodła w stronę straconych nadziei czasem wojny i wynikającego z tego nowego układu granic, a także własnej tożsamości. W ostatnim stuleciu granice południowe zmieniały się trzykrotnie, a więc narzucano też inne obywatelstwo i co za tym idzie przywileje, które miały zyskać przychylność nowych obywateli dla kolejnych władz. Czy jednak administracyjną przynależnością, można było wpłynąć na wewnętrzne, osobiste przekonania?

Julian Kowalczyk nakreślił sprawę samych Łapsz w czasie wojny. Nawiązał do przebiegających przez Spisz tras kurierskich i ich charakteru. Nie pominął opowieści o „Wichrówce” i silnych charakterach mieszkańców Łapsz.

W samych Łapszach Niżnych punkt kontaktowy znajdował się u Dominika Stanka, drugim takim miejscem, w nieodległym Dursztynie na wzgórzu, była willa rodziny Pajorów, zwana właśnie „Wichrówką”.

w trakcie słuchowiska w Domu Ludowym

"Na ścieżkach Fantoma.  Reminescencje życia Zbigniewa Rysia" książka autorstwa Jacka Rysia to literacka opowieść akcji o kurierze ZWZ – AK. Książka w swojej narracji stanowi o niezłomnym pięknie, trudzie, ale przede wszystkim jest pochwałą człowieczeństwa. Jest to wędrówka dwóch przyjaciół, „Ojca” i „Syna”, na szlaku surowej przygody. „Na ścieżkach Fantoma” to rozmowa syna Jacka z Ojcem Zbyszkiem, który zabiera go na swoje dawne, kurierskie szlaki, które tym razem, przemierzają wspólnie.

Można pokusić się o stwierdzenie, że u wielu osób ta opowieść znalazła jakieś powiązania czy to przez miejsce zamieszkania czy to przez rodzinne wspomnienia czasów okupacji. Widzów w Domu Ludowym połączył też przekrój pokoleniowy, gdzie co najmniej trzy generacje starszych i młodszych Spiszaków wyruszyły na szlak żywej pamięci.

Na sali byli obecni mieszkańcy Łapsz, wśród nich: Wójt Gminy – Jakub Jamróz, Sołtys – Edward Hatała dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy – Krystyna Milaniak, Dyrektor szkoły  podstawowej im. Bł. Ks. J. Stanka w Łapszach Niżnych – Mariusz Wojtas oraz Bolesław Stanek, syn Dominika, u którego znajdował się punkt przerzutowy.

W spotkaniu udział wzięli:  Magdalena Pirchała, Elżbieta Łukuś, Michał Pirchała, Sebastian Ryś, Julian Kowalczyk oraz Spiszacy i ich goście.

Wydawcą książki i patronatem wydarzenia było Muzeum AK w Krakowie. Gmina Łapsze Niżne była gospodarzem całego przedsięwzięcia.

                                                                                                        słuchowisko w szkole w Łapszach